Phát triển nguồn nhân lực - “Chìa khóa” cho tăng trưởng kinh tế bền vững

Số lượng và chất lượng còn thiếu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, kinh tế số, chuyển đổi xanh và chuyển đổi năng lượng, yêu cầu về chất lượng nhân lực ngày càng cao. Tuy nhiên, nguồn nhân lực Việt Nam hiện còn nhiều hạn chế, thể hiện ở năng suất lao động, kỹ năng nghề và khả năng thích ứng với thị trường lao động.

Theo đánh giá của Bộ Nội vụ, thực trạng thị trường lao động của nước ta đang đứng trước thách thức mâu thuẫn, vừa thừa vừa thiếu. Lao động thừa ở khu vực kỹ năng thấp nhưng lại thiếu hụt lớn lao động có tay nghề cao, công nhân kỹ thuật chất lượng cao, kỹ sư thực hành và nhân lực đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, chuyển đổi xanh.

Tỷ lệ lao động qua đào tạo có văn bằng, chứng chỉ đạt khoảng 28%, trong khi mục tiêu đề ra đến năm 2025 là 30% đến 35%. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm có trình độ Đại học, sau Đại học lại cao hơn nhóm trình độ thấp đã phản ánh sự lệch pha giữa cung và cầu lao động do công tác dự báo còn yếu và hệ thống giáo dục, đào tạo chưa sát với thực tế.

Số lượng lao động phi chính thức còn chiếm trên 60% tổng lao động có việc làm. Lao động chưa được khai thác hết tiềm năng chiếm tỷ lệ 3,9%, trong đó những người từ 15 đến 34 tuổi chiếm 46,8%. Điều này cho thấy Việt Nam còn một bộ phận không nhỏ lực lượng lao động tiềm năng chưa được khai thác, đặc biệt là nhóm lao động trẻ, trong khi nước ta đang bước vào thời kỳ già hóa dân số mạnh mẽ, cho thấy sự lãng phí trong sử dụng nguồn nhân lực.

Nguyên nhân chủ yếu là do công tác dự báo cung, cầu lao động còn yếu; thiếu cơ sở dữ liệu đầy đủ, liên thông, cập nhật theo thời gian thực; đào tạo nghề còn nặng lý thuyết, thiếu thực hành, không sát thực tiễn, chưa theo kịp tốc độ đổi mới công nghệ và nhu cầu của doanh nghiệp. Thiếu liên kết giữa Nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp, nhà khoa học, nhà đầu tư, đặc biệt trong việc xây dựng chuẩn đầu ra và cập nhật kỹ năng mới. Cơ chế, chính sách còn thiếu đột phá, chưa tạo được động lực hấp dẫn cho người lao động học nghề, học suốt đời…

Tại buổi họp báo về công bố số liệu thống kê kinh tế - xã hội quý I/2025, bà Phí Hương Nga -Trưởng Ban Thống kê Công nghiệp và Xây dựng (Bộ Tài chính) chia sẻ, vốn FDI thực hiện quý I/2025 đạt 4,96 tỉ USD, tăng 7,2% so với cùng kỳ - mức cao nhất trong 5 năm gần đây. Trong đó, công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm hơn 81,7% tổng vốn FDI thực hiện, cho thấy các nhà đầu tư đang quan tâm mạnh đến lĩnh vực sản xuất công nghệ cao. Do đó, để tiếp tục thu hút nguồn FDI chất lượng, cần ổn định chính sách vĩ mô, cải cách thủ tục hành chính, hải quan, đẩy mạnh cơ chế một cửa và đặc biệt là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để đáp ứng yêu cầu của các ngành công nghiệp giá trị cao.

Đẩy mạnh đào tạo nhân lực giúp tăng trưởng bền vững

Ông Trần Văn Khải - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đang trở thành đòi hỏi bức thiết, chìa khóa cho phát triển kinh tế - xã hội, cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và là lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.

Thời gian qua, việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đạt được những kết quả nhất định. Việt Nam đã xây dựng các chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài, các chuyên gia, lao động có trình độ chuyên môn cao bằng các chính sách tiền lương, thưởng, phúc lợi hấp dẫn...

Công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao đã được quan tâm. Các tầng lớp doanh nhân giỏi, lao động có trình độ kỹ thuật cao xuất hiện ngày càng nhiều trong xã hội, đóng góp đáng kể cho sự phát triển đất nước. Nhờ đó, trong giai đoạn 2020- 2025, Việt Nam chứng kiến sự phục hồi và tăng trưởng kinh tế đáng kể, đặc biệt quý I/2025 với mức tăng trưởng GDP cao nhất so với cùng kỳ các năm trong giai đoạn này và đạt gần 7%.

Tuy nhiên, ông Khải cho rằng, chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế, vẫn chưa có chuyển biến rõ nét, chưa thực sự là động lực, là đột phá để phát triển kinh tế - xã hội. Cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa bám sát vào nhu cầu của thị trường lao động, nhất là lao động trong các ngành kinh tế mới; thiếu nhân lực trong các ngành kinh tế mũi nhọn, các ngành phục vụ kinh tế số. Do đó, nhiệm vụ lớn, cấp thiết nhất lúc này là phải có chính sách đột phá, khắc phục cho được những tồn tại, hạn chế đang là rào cản, nút thắt cản trở sự phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao và năng suất lao động. “Việt Nam sẽ trở lên khác biệt và thịnh vượng trong kỷ nguyên số nếu chúng ta kịp thời có chính sách đột phá phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao”, ông Khải chia sẻ.

Theo các chuyên gia lao động, để đạt mục tiêu tăng trưởng năm 2025 từ 8% trở lên, tạo nền tảng vững chắc để đạt tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn 2026- 2030 cần đẩy mạnh phát triển thị trường lao động, tạo việc làm bền vững và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Bởi đây không chỉ là yêu cầu cấp bách mà còn là động lực đột phá cho tăng trưởng năng suất lao động, thước đo cốt lõi phản ánh hiệu quả của nguồn lực con người chính là chìa khóa then chốt để thực hiện hóa mục tiêu phát triển nhanh, bền vững.

Đồng thời, cần phải có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan từ Chính phủ, doanh nghiệp đến cơ sở đào tạo để phát triển nhân lực đáp ứng nhu cầu thực tế. Các trường đại học, tổ chức đào tạo cần phối hợp với doanh nghiệp, Chính phủ để xây dựng các chương trình đào tạo linh hoạt, thực tiễn. Trong đó, chú trọng vào đào tạo liên ngành kết hợp lý thuyết và thực hành, tạo cơ hội tiếp cận cho nhiều đối tượng. Cùng với đó là tăng cường hợp tác quốc tế, kết nối với các chuyên gia, doanh nghiệp để nâng cao chất lượng đào tạo.

“Đồng thời, Chính phủ sớm ban hành chiến lược hoặc chương trình phát triển nguồn nhân lực và chương trình phát triển kỹ năng nghề quốc gia để nguồn nhân lực thực sự là một đột phá chiến lược cho giai đoạn mới”, ông Phạm Trọng Nghĩa, Ủy viên Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội đề nghị.