Bỏ giấy phép xây dựng: Từ tư duy 'xin - cho' đến quản lý minh bạch

Mới đây, tại phiên họp Chính phủ chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 5, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã cương quyết chỉ đạo cắt bỏ các thủ tục không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng.

Từ tư duy "xin - cho" đến quản lý minh bạch, hiện đại

Trong nỗ lực thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, tạo môi trường đầu tư thông thoáng và hiện đại hóa công tác quản lý xây dựng, TP. Hồ Chí Minh và tỉnh Đồng Nai là 2 địa phương thí điểm bỏ giấy phép xây dựng đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của cộng đồng doanh nghiệp, giới chuyên gia và người dân. Đây không chỉ là bước đi cụ thể trong lộ trình chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, mà còn là phép thử quan trọng cho việc thay đổi tư duy quản lý Nhà nước trong lĩnh vực xây dựng và phát triển đô thị.

Từ trước đến nay, giấy phép xây dựng là một trong những thủ tục hành chính phổ biến nhưng cũng gây nhiều phiền hà nhất trong lĩnh vực đầu tư, phát triển đô thị. Không chỉ doanh nghiệp mà cả người dân đều ít nhiều gặp khó khăn khi phải trải qua quá trình xin phép xây dựng với nhiều tầng nấc thủ tục, thời gian kéo dài và rủi ro phát sinh tiêu cực.

Theo thống kê từ Bộ Xây dựng, thời gian trung bình để hoàn tất thủ tục xin giấy phép xây dựng tại các địa phương là từ 90 - 120 ngày, chưa kể những trường hợp hồ sơ phải bổ sung nhiều lần. Điều này không chỉ làm tăng chi phí đầu tư mà còn tạo ra sự thiếu minh bạch, dễ dẫn đến cơ chế "xin - cho" vốn là lực cản lớn đối với môi trường đầu tư.

TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai dự kiến thí điểm bỏ giấy phép xây dựng, đây được đánh giá là cú huých cho cải cách hành chính, loại bỏ tư duy ‘xin cho’ - (Ảnh minh họa).

Việc TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai, hai địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh và đóng vai trò trọng yếu trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đã chuẩn bị thí điểm bỏ giấy phép xây dựng, cho thấy quyết tâm mạnh mẽ trong cải cách hành chính. Đồng thời, đây cũng là phép thử đối với năng lực quản lý đô thị theo hướng hiện đại, dựa trên nền tảng dữ liệu số, quy hoạch đồng bộ và công cụ hậu kiểm hiệu quả.

Theo đề xuất thí điểm, việc bỏ giấy phép xây dựng không đồng nghĩa với việc buông lỏng quản lý mà là chuyển từ cơ chế "duyệt trước - kiểm tra sau" sang "đăng ký - kiểm soát sau". Cụ thể, thay vì phải xin phép xây dựng, chủ đầu tư sẽ thực hiện thủ tục đăng ký xây dựng dựa trên các quy định về quy hoạch chi tiết, chỉ tiêu xây dựng, mật độ dân cư, chiều cao, kiến trúc, khoảng lùi,... vốn đã được công khai và số hóa trên nền tảng dữ liệu đô thị.

Trong trường hợp chủ đầu tư vi phạm quy hoạch hoặc xây dựng sai so với nội dung đăng ký, cơ quan chức năng sẽ tiến hành xử lý theo quy định. Như vậy, cơ chế này không chỉ giúp giảm đáng kể thời gian, chi phí cho người dân và doanh nghiệp mà còn buộc các địa phương phải nâng cao chất lượng quy hoạch và năng lực quản lý đô thị.

Tại TP. Hồ Chí Minh, lãnh đạo Sở Xây dựng cho biết đã chuẩn bị cơ sở dữ liệu về quy hoạch chi tiết 1/500, kết nối thông tin qua hệ thống quản lý xây dựng và nền tảng GIS. Điều này cho phép người dân tra cứu, đăng ký và theo dõi tiến độ xây dựng theo hình thức trực tuyến, hạn chế tối đa sự can thiệp chủ quan của cán bộ công quyền.

Trong khi đó, Đồng Nai, địa phương có tốc độ đô thị hóa cao, đang thu hút nhiều dự án bất động sản, khu công nghiệp cũng đã xây dựng hệ thống dữ liệu số phục vụ công tác quy hoạch và quản lý xây dựng. Việc thí điểm bỏ giấy phép xây dựng tại đây sẽ là cơ hội để tỉnh hiện đại hóa bộ máy quản lý đô thị, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhà đầu tư, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, logistics và phát triển hạ tầng.

Cải thiện môi trường đầu tư và tăng năng lực cạnh tranh

Không thể phủ nhận, thủ tục hành chính rườm rà là một trong những nguyên nhân chính khiến nhiều nhà đầu tư nước ngoài e ngại khi lựa chọn Việt Nam là điểm đến dài hạn. Theo Báo cáo môi trường kinh doanh của Ngân hàng Thế giới, thủ tục xin phép xây dựng tại Việt Nam thường mất nhiều thời gian hơn so với mức trung bình của các nước trong khu vực.

Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đẩy mạnh thu hút đầu tư chất lượng cao, việc cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính là yêu cầu cấp thiết. Mô hình bỏ giấy phép xây dựng nếu được thực hiện thành công sẽ là điểm sáng trong công tác cải cách thể chế, giúp giảm chi phí không chính thức, tăng mức độ hài lòng của nhà đầu tư, qua đó góp phần cải thiện thứ hạng của Việt Nam trên các bảng xếp hạng toàn cầu.

Không chỉ tác động tích cực đến môi trường đầu tư, việc chuyển sang cơ chế hậu kiểm còn thúc đẩy sự phát triển của các công nghệ giám sát, quản lý đô thị thông minh. Cơ quan quản lý sẽ cần đến các công cụ như ảnh vệ tinh, camera AI, hệ thống cảm biến và dữ liệu lớn để phát hiện, xử lý kịp thời các sai phạm. Đây là động lực để hiện đại hóa hạ tầng quản lý, đồng thời tạo dư địa phát triển cho các ngành công nghiệp số, công nghệ thông tin, thiết kế và kiến trúc hiện đại.

Dù được kỳ vọng lớn, song việc bỏ giấy phép xây dựng cũng đặt ra không ít thách thức, nhất là trong bối cảnh cơ sở dữ liệu quy hoạch tại nhiều địa phương còn thiếu đồng bộ, cập nhật chậm và chưa đủ độ tin cậy. Nếu thiếu nền tảng thông tin minh bạch, rõ ràng, việc chuyển sang hậu kiểm có thể dẫn đến tình trạng xây dựng tràn lan, phá vỡ quy hoạch hoặc khó xử lý khi có sai phạm xảy ra.

Bên cạnh đó, năng lực cán bộ quản lý cũng là yếu tố then chốt. Cán bộ thực thi cần được đào tạo bài bản về công nghệ, hiểu rõ quy hoạch và có kỹ năng xử lý tình huống phát sinh trong quá trình hậu kiểm. Đồng thời, hệ thống pháp lý cũng cần được hoàn thiện, đảm bảo đủ sức răn đe và xử lý nghiêm những hành vi xây dựng trái phép.

Đặc biệt, vai trò giám sát của cộng đồng và minh bạch thông tin cần được đề cao. Khi người dân có thể dễ dàng tra cứu thông tin quy hoạch, nắm rõ quyền và nghĩa vụ của mình, họ sẽ trở thành một lực lượng giám sát tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý đô thị.

Việc thí điểm bỏ giấy phép xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai không chỉ là một sáng kiến quản lý mà còn là một bước đột phá thể chế. Nếu được triển khai nghiêm túc, có cơ chế giám sát minh bạch và ứng dụng hiệu quả công nghệ, mô hình này hoàn toàn có thể nhân rộng ra các địa phương khác, tạo thành làn sóng cải cách hành chính mạnh mẽ trong lĩnh vực xây dựng.

Trong dài hạn, đây là cơ hội để thay đổi tư duy quản lý Nhà nước theo hướng phục vụ, minh bạch, hiện đại và thúc đẩy sự phát triển bền vững của đô thị. Để làm được điều đó, cần sự vào cuộc đồng bộ của các cấp chính quyền, sự chủ động của doanh nghiệp và sự đồng hành của người dân trong giám sát và thực hiện pháp luật.

Chuyển từ “xin - cho” sang “đăng ký - hậu kiểm” là bước đi khó nhưng cần thiết. Và TP. Hồ Chí Minh, Đồng Nai đang được kỳ vọng sẽ mở lối cho một cách tiếp cận mới trong quản lý xây dựng trở nên minh bạch hơn, hiệu quả hơn và thân thiện hơn với nhà đầu tư, người dân.