Phòng ngừa tranh chấp, lừa đảo: Doanh nghiệp nên chỉ định ngân hàng khi giao thương quốc tế

Theo khảo sát, các doanh nghiệp Việt Nam chưa chú trọng các biện pháp chống lừa đảo.

Những thông tin đáng chú ý trên được các chuyên gia cho hay tại Hội thảo “Phòng ngừa tranh chấp, lừa đảo trong thương mại quốc tế: Kinh nghiệm cho doanh nghiệp Việt Nam từ vụ việc các container hạt điều” ngày 23/8 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức.

Doanh nghiệp chưa chú trọng các biện pháp chống lừa đảo

Ban Pháp chế của VCCI dẫn số liệu của Hiệp hội Chuyên gia chống lừa đảo toàn cầu cho thấy, các doanh nghiệp toàn cầu thiệt hại khoảng 5% doanh thu mỗi năm vì lừa đảo. Giá trị trung bình một vụ lừa đảo là 1,7 triệu USD.

Tỷ lệ doanh nghiệp cho biết họ là nạn nhân của lừa đảo và tội phạm kinh tế trong 2 năm trước thời điểm khảo sát như sau: Năm 2018 là 49%; năm 2020 là 47% và năm 2022 là 46%. Về phân loại lừa đảo, có 43% từ bên ngoài, 31% từ nội bộ, 26% thông đồng giữa trong và ngoài.

Về phía các doanh nghiệp Việt Nam, 52% doanh nghiệp tham gia khảo sát của PwC từ Việt Nam cho biết họ trải nghiệm lừa đảo hoặc tội phạm kinh tế khác trong 2 năm trước thời điểm khảo sát. Con số này cao hơn mức 46% chung của khu vực châu Á Thái Bình Dương và mức 49% của toàn cầu.

Theo khảo sát, các doanh nghiệp Việt Nam chưa chú trọng các biện pháp chống lừa đảo. Không nhiều doanh nghiệp Việt Nam muốn báo cáo cho cơ quan quản lý nhà nước. Nguyên nhân do không tin tưởng cơ quan nhà nước, không tin tưởng vào năng lực chuyên môn cơ quan nhà nước, lo ngại thông tin bị lộ lọt ra công chúng.

Ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký, Trưởng Ban pháp chế VCCI nhận định, khi Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn, các doanh nghiệp Việt Nam làm ăn với nhiều đối tác hơn, sang nhiều sân chơi rộng hơn, luật chơi khác nhau thì nguy cơ tranh chấp, lừa đảo cũng lớn hơn, phức tạp hơn.

Các lừa đảo và tranh chấp mà doanh nghiệp thường phải đối mặt là do không có điều kiện kiểm tra kỹ lưỡng về đối tác, lựa chọn phương thức thanh toán chưa phù hợp, có thể từ những gài cắm đầy tính toán từ đối tác trong hợp đồng mà doanh nghiệp Việt Nam vốn chưa có nhiều kinh nghiệm.

Ông Tuấn chia sẻ, khi làm ăn thuận lợi phải tính đến rủi ro. “Sự an toàn, tin cậy luôn cần phải trả bằng chi phí. Đây là điều tưởng như hiển nhiên, đơn giản nhưng không phải doanh nghiệp nào ở Việt Nam cũng thực hiện được”, ông Tuấn cho hay.

Đưa ra lời khuyên cho doanh nghiệp, ông Tuấn cho rằng, trước tiên doanh nghiệp phải tự hoàn chỉnh mình, có nhân lực tốt, bộ máy tốt, hệ thống quản trị rủi ro tốt. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp phải có mạng lưới thông tin, thường xuyên liên hệ với các cơ quan thương vụ Việt Nam và các tổ chức hỗ trợ, dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp trong sử dụng các dịch vụ pháp lý.

Để hỗ trợ doanh nghiệp phòng ngừa tranh chấp, lừa đảo trong thương mại quốc tế, ông Ngô Khắc Lễ, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), Phó Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam cho biết, doanh nghiệp nên chỉ định ngân hàng quốc tế có uy tín tại nước nhập khẩu để thu tiền, ký hậu vận đơn, chi phí tăng thêm không đáng kể so với trị giá lô hàng để bảo đảm an toàn.

Với đối tác mới giao dịch lần đầu thì cần tìm hiểu, điều tra kỹ thương nhân để có độ an toàn cao nhất. Doanh nghiệp cũng nên chủ động gửi đăng ký kinh doanh của mình trước cho đối tác để có cơ sở đề nghị họ gửi đăng ký kinh doanh và coi đây là việc bình thường khi giao dịch, qua đó biết được thông tin của đối tác.

Ngoài ra, doanh nghiệp có thể tìm hiểu đối tác qua sự giúp đỡ của đại sứ quán, thương vụ Việt Nam ở nước sở tại. Lựa chọn đối tác gần như là khâu quyết định của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, đối tác có uy tín, làm ăn lâu năm thì dù giá có tăng hay giảm, họ vẫn duy trì hợp đồng. 

“Doanh nghiệp nên dùng Trọng tài giải quyết tranh chấp thay cho Toà án như các doanh nghiệp trong vụ việc này đã thoả thuận trong hợp đồng để linh hoạt và nhanh chóng khi sự việc xảy ra. Đồng thời, phối hợp chặt trẽ, nhanh chóng với các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài như trong vụ việc này để hạn chế hoặc tránh thiệt hại”, ông Lễ nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, doanh nghiệp nên chỉ định ngân hàng quốc tế có uy tín tại nước nhập khẩu để thu tiền, ký hậu vận đơn để đảm bảo an toàn

Quá tin môi giới xuất khẩu

Phân tích bài học từ vụ doanh nghiệp xuất khẩu trong nước bị lừa xuất gần 100 container hạt điều sang Italy, ông Nguyễn Đức Thanh, Công sứ tham tán thương mại tại Italy, người trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp đòi lại gần trăm container thời gian qua cho biết đây là vụ lừa đảo rất lớn, chưa bao giờ doanh nghiệp trong nước bị lừa nhiều như thế.

Ngoài 5 doanh nghiệp bị lừa xuất khẩu 76 container hạt điều hồi đầu năm, còn có 2 công ty trong nước khác đã ký hợp đồng với bọn lừa đảo nhưng chưa chuyển hàng vì được ngăn chặn kịp thời.

Kể về vụ đấu tranh để đòi lại 76 container hạt điều, trị giá hàng chục triệu USD tại Italy thời gian qua, ông Thanh cho hay hầu hết đối tác nhập khẩu của 5 doanh nghiệp trong nước là những công ty đăng ký kinh doanh ở địa phương, rất nhỏ, không hoạt động, chỉ có 1-2 người làm việc. Có công ty ở giữa cánh đồng, không hoạt động sản xuất.

"Để hạn chế rủi ro trong giao dịch thương mại quốc tế, doanh nghiệp cần chủ động tự xác minh đối tác, kiểm tra địa chỉ công ty đối tác qua Google Map, gọi video để kiểm tra nhà máy, xưởng của đối tác, nếu không tin cậy thì không xuất hàng", ông Thanh khuyến cáo.

Ngoài ra, doanh nghiệp xuất khẩu cũng có thể mua báo cáo tài chính của công ty đối tác để kiểm tra năng lực, chi phí chỉ mất khoảng 10 USD. Đồng thời, có thể nhờ tới các cơ quan thương vụ Việt Nam tại các nước nếu cần. Điều quan trọng nữa là khi ký kết hợp đồng cần làm rõ điều khoản thanh toán phù hợp năng lực doanh nghiệp.

“Chẳng hạn với vụ hạt điều giá trị xuất khẩu lớn cần yêu cầu đối tác mua hàng đặt cọc 10% giá trị, còn lại thanh toán sau. Điều này giúp doanh nghiệp xác minh được doanh nghiệp nhập khẩu có tài khoản ngân hàng hay không, nắm được thông tin về người chuyển tiền, người nhập hàng”, ông Thanh dẫn chứng.

Còn theo ông Bạch Khánh Nhật, Phó Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam, thông tin ban đầu các doanh nghiệp bị lừa gần 100 container, nhưng sau khi xác thực lại chính xác có 76 container điều xuất qua Italy gặp sự cố.

“Đến nay, đã cơ bản xử lý thành công vụ việc, từ nguy cơ mất trắng nay doanh nghiệp không mất container nào, dù kẻ lừa đảo đã chiếm được 33 bộ chứng từ gốc”, ông Nhật cho biết.

Nguyên nhân chính, theo ông Nhật là do các doanh nghiệp đã quá tin tưởng vào công ty môi giới mà không liên hệ trực tiếp với đối tác. Công ty môi giới đã làm việc với 5 doanh nghiệp xuất khẩu điều 15 năm nên rất tin tưởng.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam cho rằng, các doanh nghiệp xuất khẩu cần cảnh giác với các đơn hàng tăng bất thường, và khi có vụ việc cần phối hợp ngay với hiệp hội ngành hàng để bảo vệ quyền lợi trong xuất khẩu. Bên cạnh đó, cần trao đổi với doanh nghiệp cùng ngành hàng để chia sẻ kinh nghiệm.