Bài 3: Từ quản lý theo kết quả đầu ra đến chia sẻ rủi ro, hút vốn tư nhân vào hạ tầng PPP

Phó Vụ trưởng Bùi Việt Hưng: Một trong những điểm đổi mới quan trọng của Nghị định số 312/2025/NĐ-CP là việc sửa đổi phương án tài chính và nguyên tắc quản lý, thanh toán vốn nhà nước hỗ trợ dự án PPP, nhằm bảo đảm phù hợp hơn với thực tiễn triển khai và chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan liên quan.

Phương án tài chính dự án PPP đã được quy định tại Nghị định số 28/2021/NĐ-CP tương đối rõ ràng và đầy đủ, song trong quá trình triển khai thực hiện yêu cầu tiếp tục hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Trên cơ sở tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành, địa phương, nhà đầu tư, Nghị định số 312/2025/NĐ-CP đã bổ sung một số nội dung quan trọng trong phương án tài chính như: Quy định hạch toán, theo dõi doanh thu, chi phí của dự án PPP độc lập trong trường hợp nhà đầu tư không thành lập doanh nghiệp dự án hoặc doanh nghiệp dự án mở rộng lĩnh vực kinh doanh nằm ngoài phạm vi của hợp đồng dự án PPP; Quy định rõ tiền thuế giá trị gia tăng tương ứng với phần vốn nhà nước không tính vào phương án thu hồi vốn và lợi nhuận; Giao bộ, ngành hướng dẫn chi tiết các chỉ tiêu tài chính đối với các dự án thuộc phạm vi quản lý.

Theo quy định trước đây, cơ quan ký kết hợp đồng PPP phải cung cấp thông tin về khối lượng hoàn thành và giá trị hoàn thành tại Bảng tổng hợp giá trị khối lượng đề nghị thanh toán. Quy định này dẫn tới việc cơ quan thanh toán phải kiểm soát cả khối lượng hoàn thành thực tế, trong khi cơ quan thanh toán không phải là bên ký kết hợp đồng PPP, không có đầy đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn để kiểm soát khối lượng thi công thực tế, mà chủ yếu chỉ có thể kiểm soát trên hồ sơ, giấy tờ.

Khắc phục bất cập này, Nghị định số 312/2025/NĐ-CP đã sửa đổi theo hướng Nhà nước thanh toán cho nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án PPP căn cứ trên "giá trị khối lượng công việc hoàn thành" do cơ quan được giao quản lý vốn nhà nước trong dự án PPP đề xuất.

Theo đó, cơ quan được giao quản lý vốn nhà nước và nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án phải chịu trách nhiệm toàn diện về tính trung thực, chính xác của khối lượng và giá trị công việc hoàn thành khi đề nghị thanh toán. Quy định này vừa sát với thực tế, vừa phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của hệ thống Kho bạc Nhà nước, đồng thời nâng cao rõ rệt trách nhiệm của cơ quan quản lý phần vốn nhà nước trong dự án PPP.

Bên cạnh đó, Nghị định cũng sửa đổi, bổ sung các quy định về giải ngân vốn đầu tư công thực tiện tiểu dự án của dự án PPP nhằm sử dụng nguồn vốn nhà nước hiệu quả hơn và tháo gỡ khó khăn cho nhà đầu tư.

Theo quy định trước đây, giá trị khối lượng công việc hoàn thành của tiểu dự án chỉ được thanh toán tối đa 50% giá trị dự toán đã được doanh nghiệp dự án PPP phê duyệt; phần còn lại chỉ được thanh toán sau khi toàn bộ dự án PPP được xác nhận hoàn thành và chưa có quy định về tạm ứng vốn đầu tư công cho tiểu dự án. Mặc dù Luật PPP (Luật số 64/2020/QH14) đã có quy định về tiểu dự án sử dụng toàn bộ vốn đầu tư công, song trên thực tế mới chỉ được áp dụng tại dự án đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô Hà Nội.

Trong quá trình triển khai Dự án thành phần 3 thuộc dự án đường Vành đai 4 Hà Nội theo hình thức hợp đồng BOT, TP. Hà Nội đã kiến nghị Bộ Tài chính cho phép tạm ứng vốn đầu tư công đối với tiểu dự án, nhằm giảm áp lực huy động vốn và chi phí lãi vay.

Tiếp thu kiến nghị này, Nghị định số 312/2025/NĐ-CP đã hoàn thiện cơ chế giải ngân vốn đầu tư công cho tiểu dự án theo hướng: Thứ nhất, bãi bỏ quy định giới hạn thanh toán tối đa 50% giá trị tiểu dự án, cho phép thanh toán theo giá trị khối lượng hoàn thành, thay vì phải chờ đến khi toàn bộ dự án PPP hoàn thành. Thứ hai, bổ sung cơ chế cho phép tạm ứng vốn đầu tư công cho tiểu dự án PPP, kèm theo yêu cầu nhà đầu tư thực hiện bảo lãnh hợp đồng tương ứng với số tiền tạm ứng.

Những điều chỉnh này giúp nhà đầu tư giảm đáng kể áp lực huy động vốn vay, giảm chi phí lãi vay, qua đó nâng cao tính khả thi về tài chính của dự án PPP.

Nghị định cũng bổ sung quy định về thanh toán, quyết toán dự án áp dụng loại hợp đồng BT thanh toán bằng ngân sách nhà nước. Đây là một quy định mới, do vậy, Nghị định đã có hướng dẫn chi tiết về cách thức xác định lãi vay, lợi nhuận của nhà đầu tư, thời hạn tối đa mà nhà nước sẽ phải hoàn thành nghĩa vụ thanh toán cho nhà đầu tư, trình tự, thủ tục thanh toán cho nhà đầu tư, quyết toán công trình dự án hoàn thành.

Một điểm đáng chú ý khác là cơ chế chia sẻ phần tăng, giảm doanh thu giữa nhà nước và nhà đầu tư đã được sửa đổi, hoàn thiện theo hướng đảm bảo sự bình đẳng giữa các bên trong hợp đồng. Theo đó, căn cứ quy định tại hợp đồng PPP và doanh thu thực tế, cơ quan ký kết hợp đồng đồng và nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án cùng nhau đàm phán, xác định phần doanh thu tăng, giảm mà các bên chia sẻ.

Ngoài ra, nghị định đã bổ sung một số quy định chuyển tiếp để xử lý một số vướng mắc trong thời gian qua, nhất là trong công tác quyết toán dự án hoàn thành đối với các hợp đồng PPP được ký kết trước khi Luật PPP có hiệu lực.

Phóng viên: Vậy các quy định về thủ tục, hồ sơ thanh toán đã được điều chỉnh như thế nào, thưa ông?

Phó Vụ trưởng Bùi Việt Hưng: Thủ tục, hồ sơ thanh toán trong Nghị định số 312/2025/NĐ-CP đã được đơn giản hóa tối đa, đồng thời rút ngắn đáng kể thời gian xử lý so với trước đây.

Trước đây, hồ sơ thanh toán phải căn cứ trên toàn bộ hợp đồng dự án PPP và các phụ lục hợp đồng, khiến cơ quan thanh toán phải kiểm soát toàn bộ nội dung hợp đồng, trong khi trách nhiệm thực chất của cơ quan thanh toán chỉ liên quan đến các nội dung quản lý vốn nhà nước. Điều này không những không cần thiết mà còn gây khó khăn cho việc triển khai thanh toán điện tử do dung lượng hồ sơ lớn.

Vì vậy, Bộ Tài chính đã xây dựng Bảng thông tin về dự án PPP để sử dụng trong công tác thanh toán, thay thế cho toàn bộ Hợp đồng PPP và các phụ lục hợp đồng. Theo ước tính, việc áp dụng Bảng thông tin này có thể giảm khoảng 90% khối lượng hồ sơ, giấy tờ giao dịch tại cơ quan thanh toán, đồng thời tạo thuận lợi rõ rệt khi thực hiện thanh toán điện tử trên Cổng Dịch vụ công.

Cùng với đó, thời gian xử lý hồ sơ thanh toán được rút ngắn từ 3 ngày xuống tối đa 2 ngày, thời gian xử lý tạm ứng chỉ còn 1 ngày, giúp nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án sớm nhận được nguồn vốn hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

Phóng viên: Theo ông, Nghị định sẽ tác động như thế nào đến quản lý nguồn vốn Nhà nước tham gia trong dự án PPP cũng như việc thu hút đầu tư tư nhân vào các dự án này thời gian tới?

Phó Vụ trưởng Bùi Việt Hưng: Các quy định mới về trình tự, thủ tục, hồ sơ thanh toán vốn nhà nước, nhất là các thay đổi về thanh toán, tạm ứng cho tiểu dự án có sử dụng vốn đầu tư công; trình tự, thủ tục thực hiện cơ chế chia sẻ tăng, giảm doanh thu và các quy định chuyển tiếp cơ bản đã giải quyết được các băn khoăn, đáp ứng mong muốn của khu vực tư nhân khi tham gia đầu tư vào các dự án hạ tầng theo phương thức PPP.

Nghị định bước đầu đã tiệm cận nguyên tắc quản lý tài chính của dự án PPP theo thông lệ quốc tế là quản lý theo kết quả đầu ra; trong đó, đẩy mạnh phân cấp gắn liền với nâng cao trách nhiệm quản lý phần vốn của Nhà nước cho Cơ quan được giao quản lý phần vốn nhà nước trong dự án PPP. Điều này giúp việc quản lý vốn nhà nước chặt chẽ, sát với thực tế và hiệu quả hơn.

Các quy định mới trong Nghị định số 312/2025/NĐ-CP đã thể hiện cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong việc cải thiện chính chính sách quản lý tài chính của các dự án PPP, đảm bảo sự công bằng, minh bạch, rõ ràng và phù hợp với nguyên tắc "Rủi ro chia sẻ, lợi ích hài hòa".

Chúng tôi tin rằng những cải cách mạnh mẽ này sẽ tạo sự tự tin cho các nhà đầu tư tham gia các dự án hạ tầng lớn trong thời gian tới, góp phần đạt mục tiêu Việt Nam trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!