Những thăng trầm của người đàn ông ngồi tù oan gần nửa kỷ

Bộ xương người trong bụi rậm

Ngày 3/3/1972, một công nhân làm đường ở thành phố Troy, bang Michigan, rẽ vào bụi cây đi vệ sinh thì tình cờ phát hiện một vật sáng loang loáng khi ánh đèn pha ô tô chiếu vào. Tiến gần đến xem, người công nhân hoảng sợ nhận ra đó là một bộ xương người. Người này vội vàng gọi điện báo cảnh sát.

Thông tin ban đầu chỉ ra nạn nhân là Gregory Harris, 21 tuổi, một người dân địa phương. Nguyên nhân dẫn đến cái chết của anh ta là do những vết đạn liên tiếp bắn vào đầu.

Tháng 6/1971, nam thanh niên lái xe hơi mui trần vào cửa hiệu mua thuốc lá rồi mất tích. Ít lâu sau, vợ Harris tìm thấy chiếc xe mui trần của chồng, trên ghế có vết máu. Tuy nhiên, nạn nhân vẫn bặt vô âm tín.

Lúc này, cơ quan điều tra thành phố Troy quyết định lật lại hồ sơ điều tra năm đó để tìm hiểu những manh mối xung quanh cái chết bất ngờ của Harris. Theo đó, sau khi Harris mất tích một vài ngày, mẹ của anh đã đến cơ quan điều tra trình báo.

Bà mẹ nhận được một cuộc gọi từ người phụ nữ giấu tên, nói với bà rằng: “Tôi không thể im lặng được nữa. Fred Mitchell và bạn hắn Dago đã lôi con trai bà ra khỏi xe trên phố La Salle rồi đánh đập dã man, bắn vào đầu rồi bỏ xác anh ấy ở bụi cây”. Tuy nhiên, cơ quan điều tra khi đó chỉ cho rằng đây là cuộc điện thoại trêu chọc nên không mảy may nghi ngờ.

Ngày 15/3, Fred Mitchell bị bắt với tội danh cướp có vũ trang và tàng trữ vũ khí. Ngày hôm sau, hắn ta thừa nhận có manh mối về cái chết của Gregory Harris, trong đó người giết nạn nhân là Palombo và Richard Phillips, hai người bạn thân của Mitchell. Dựa theo kế hoạch của Palombo và Phillips, Mitchell sẽ nhử Harris vào bẫy để hai người ra tay.

Với những manh mối vụn vặt, cơ quan điều tra quyết định tin vào lời thú tội của Mitchell. Palombo và Phillips bị bắt ngay sau đó.

Trong phiên xử án ngày 2/10/1972, công tố viên đã thuyết phục chánh án rằng Mitchell tình cờ nghe thấy hai người bạn bàn bạc về kế hoạch giết Harris vì nạn nhân có liên quan đến một vụ buôn bán ma tuý do anh em họ của Palombo cầm đầu. Nhưng từ đầu phiên tòa, công tố viên lẫn Mitchell đều không thể giải thích tại sao Phillips lại tham gia vào vụ giết người dù không quen biết Harris.

Ngoài ra, cơ quan điều tra không công bố kết quả giám định mẫu máu thu được từ xe của nạn nhân Harris hay dấu vân tay, chứng cứ để lại trong xe ô tô. Tuy nhiên, dựa trên lời khai của Mitchell, tòa cáo buộc Palombo và Phillips tội âm mưu giết người cấp độ một. Cả hai nhận mức án tù chung thân.

Trong khi Palombo im lặng nhận tội, Phillips một mực khẳng định: “Tôi vô tội nhưng tại sao tòa lại bắt tôi nhận tội. Tôi không thể làm gì để sửa chữa kết luận bất công này. Vì vậy, tất cả những gì tôi có thể làm là chờ đợi đến khi các tình tiết vụ án được lật ngược theo hướng có lợi cho tôi”.

Cuộc sống trong tù

Những ngày tháng trong tù, Phillips cố gắng giữ cho bản thân tỉnh táo, không va chạm hay gây hấn với những người bạn tù. Ông biết rằng, một số tù nhân không chịu đựng nổi cuộc sống trong tù khi bị chèn ép bởi những tên tội phạm nguy hiểm nên đã tự sát.

Ông cũng biết những tù nhân ám ảnh với tội ác của mình đến nỗi đã nhảy qua lan can tự kết liễu cuộc đời mình. Trong phòng giam, Phillips chọn đọc sách, uống trà, cố gắng quên đi thực tại.

Ông cũng chứng kiến cảnh vợ con tù nhân đến thăm nuôi và bị cai ngục lục soát, thậm chí còn sục tay khắp người. Không muốn những đứa trẻ chịu cảnh tương tự, ông đã viết thư bảo vợ tuyệt đối không đưa con đến thăm. Lâu dần, ông cùng vợ con dần mất liên lạc.

Năm 1974, Phillips lần đầu tiên đâm đơn kháng cáo nhưng thất bại. Một năm sau, đơn kháng cáo thứ hai của ông cũng không được chấp nhận. Phillips cho rằng có thể thắng với một luật sư giỏi hơn. Do đó, ông nhận công việc ở bộ phận in ấn tại xưởng sản xuất biển số xe trong nhà tù. Với công việc này, mỗi tháng ông nhận được khoảng 100 USD và tiền thưởng. Ông mở tài khoản ngân hàng và tích cóp từng đồng lương ít ỏi.

Khoảng 4 năm sau, Phillips có đủ tiền để trả cho một trong những luật sư phúc thẩm giỏi nhất bang Michigan. Tuy nhiên, vụ án của ông đã khép lại và không luật sư nào vào thời điểm ấy đứng ra nhận làm sáng tỏ vụ án.

Dù vẫn tìm kiếm luật sư, Phillips bắt đầu làm thơ. Năm 1989, ông được thưởng 10 USD khi chiến thắng trong cuộc thi sáng tác ca khúc mừng lễ Giáng sinh. Từ đó, ông vùi đầu vào sáng tác và viết ít nhất 31 bài thơ.

44 tuổi, Phillips chuyển sang học hội họa trong tù. Thời gian này, ông lấy bằng GED (chứng chỉ tương đương bằng tốt nghiệp THPT, dành cho những người chưa tốt nghiệp phổ thông tại Mỹ) và bằng cao đẳng Kinh doanh. Phillips tìm đọc sách về hội họa, vẽ đi xóa lại nhiều lần cho đến khi nắm bắt được kỹ thuật vẽ. Ông bị thu hút bởi những tác phẩm của Pablo Picasso, Leonardo da Vinci, Vincent van Gogh.

Nhờ có niềm đam mê hội họa, Phillips tạm quên đi những khó khăn trong nhà tù và niềm bất công khi phải lãnh tội mà mình không phạm phải. Thời gian này, ông sáng tác khoảng 400 bức tranh. Ông treo nó xung quanh phòng giam nhưng bị cai ngục đe dọa tịch thu.

Vì lẽ đó, ông nhặt nhạnh những bức tranh tâm đắc nhất, đóng thành hộp gửi cho người bạn sống bên ngoài, Doreen Cromarti. Dù Phillips bị bắt giam, hai người vẫn thường xuyên trao đổi thư từ. Nhiều năm sau, bà Doreen Cromarti vẫn giữ gìn tranh của ông trong nhà kho và hy vọng bạn mình sẽ có ngày được trả tự do và nhận lại chúng. Thời gian này, Phillips vẫn kiên trì gửi đơn đề nghị xem xét lại bản án.

Sự thật dần hé mở

Hi vọng cuối cùng cũng đến với Phillips. Trong giai đoạn 1991 - 1992, nữ luật sư Helen Brown được tiếp cận với đơn đề nghị xem xét lại bản án cho hai tù nhân Palombo và Phillips. Đọc lại hồ sơ vụ án, bà Brown rất ngạc nhiên khi phát hiện tòa đã kết án trái pháp luật vì chỉ dựa vào lời khai của một nhân chứng.

Chuyển sang điều tra hồ sơ về Fred Mitchell từ năm 1972, bà Brown tìm thấy một câu nói giữa chánh án và nghi phạm Mitchell: “Mitchell, khi xem những chứng cứ của ông, tôi đã muốn kết án tù chung thân. Sau đó, lại tiếp tục đi sâu vào hồ sơ, tôi thấy ông chỉ là một công cụ để thực hiện vụ giết người cấp độ một nên ông xứng đáng được giảm nhẹ tội”.

Dường như, Mitchell đã hợp tác với chánh án tòa. Do đó, Mitchell được giảm án xuống còn 10 - 20 năm tù. Sau một lần đứng ra làm chứng nữa của Mitchell, chánh án tòa đã giảm án còn 4 - 10 năm tù. Bà Brown kết luận rằng, công tố đã thỏa thuận với Mitchell và giữ bí mật với các bị cáo, bồi thẩm đoàn. Do đó, Palombo và Phillips đã chịu những bản án oan.

Tuy nhiên, Văn phòng Công tố hạt Wayne đã bác bỏ cáo buộc của luật sư Brown về hành vi sai trái của chánh án tòa trong vụ án năm xưa và kháng cáo quyết định của cô lên Tòa phúc thẩm Michigan.

Cùng thời điểm này, sức khỏe của Palombo ngày càng kém. Hắn liên tục gửi đơn kêu oan và đã được giảm án. Năm 2010, biết Mitchell đã chết, Palombo đệ đơn xin minh oan nhưng lần này khai nhận một số tình tiết không hề có trong vụ án năm xưa.

Palombo quen với Mitchell từ năm 1970 do cả hai là bạn tù. Một lần nghe Mitchell kể rằng một số thanh niên đã xông vào nhà hắn cướp mất 500 USD, Palombo hứa ra tù sẽ giúp Mitchell trả thù. Ra tù, cả hai cùng đi cướp cửa hàng thực phẩm nhưng không thành công do xảy ra tranh cãi.

Lúc Palombo chuẩn bị ra về, Harris lái xe đến cửa hàng thực phẩm này và bị Mitchell đe dọa phải chở hai người họ. Mitchell đã quay sang yêu cầu Palombo lên chiếc xe. Theo lời của Mitchell, Harris là một trong những thanh niên đã cướp tiền của hắn năm đó nên muốn thủ tiêu.

Sau khi Palombo lên xe, Mitchell rút súng bắn vào đầu Harris. Tuy bị thương nặng, nạn nhân vẫn kịp mở cửa xe và gục xuống. Mitchell lại bắn thêm phát nữa. Đến khi xác nhận Harris đã ngừng thở, hai tên nhét thi thể nạn nhân vào trong xe, chạy ra khỏi thành phố và bỏ xác vào bụi rậm. Thi thể nạn nhân đã được một công nhân làm đường phát hiện ra sau đó.

Palombo cũng khẳng định, Phillips không liên quan gì đến vụ việc. Lần đầu tiên Palombo gặp Phillips là tại một bữa tiệc ở nhà Mitchell, sau vụ sát hại Harris khoảng 8 ngày.

Một cuộc đời mới

Căn cứ vào lời khai của Palombo, nhiều quan chức cấp cao bang Michigan đòi minh oan cho Phillips. Tuy nhiên, phải mất 7 năm, ngày 12/12/2017, sau khi xem xét những lời khai và chứng cứ ngoại phạm của Phillips, đồng thời công nhận ông có hành vi tốt trong tù, chánh án tòa khu vực Kevin Cox đã trả tự do cho ông trước thời hạn.

Đến ngày 28/3/2018, tòa án dỡ bỏ mọi quy kết và xóa án tù chung thân đối với Phillips. Ông được trả tự do sau 46 năm nhận tội oan.

Thời gian đầu, Phillips không thể tìm được việc làm. Ông tìm đến nhà của bà Doreen Cromarti tại New York vì hàng trăm bức tranh được sáng tác trong tù. Ông lấy hết số tranh, gửi đến bang Michigan. Về sau, người ta giúp ông tổ chức một cuộc triển lãm nghệ thuật và bán được khoảng 20 bức tranh trong một buổi tối. Phillips đã gửi một tấm séc trích từ khoản tiền bán tranh cho bà Doreen nhằm tỏ lòng biết ơn.

Khi câu chuyện tù oan gần nửa thế kỷ của Phillips được công bố trên các phương tiện truyền thông, người dân khắp cả nước đã tìm cách liên lạc với ông để giúp đỡ. Họ quyên góp tiền, nhu yếu phẩm và đặt hàng tranh của Phillips. Tuy nhiên, 5 tháng sau, Mỹ phải áp lệnh phong tỏa vì Covid-19. Phillips lại lâm vào cảnh cách ly như ở tù.

Tuy nhiên, giờ đây tâm trí ông đã được tự do. Ông có thể nằm thoải mái trên chiếc giường trong nhà, nấu những món ăn yêu thích, xem những bộ phim đã quên từ lâu và học cách hòa nhập với cuộc sống mới.