Bài 2: Đổi mới điều hành ngân sách, tăng tính chủ động gắn với bảo đảm an toàn tài chính

Bộ Tài chính đã xây dựng dự thảo Nghị định hướng dẫn một số điều của Luật Ngân sách nhà nước với nhiều nội dung sửa đổi, bổ sung đáng chú ý. Ảnh: internet

Mở rộng dư địa điều hành, trao quyền chủ động

Theo đó, mức bội chi ngân sách từng địa phương sẽ do Quốc hội quyết định trong dự toán ngân sách nhà nước hằng năm. Trong quá trình tổ chức thực hiện, nếu cần điều chỉnh mức vay, bội chi giữa các địa phương, Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ trình phương án điều chỉnh, bảo đảm không vượt tổng mức vay, bội chi ngân sách địa phương đã được Quốc hội quyết định; đồng thời báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội tại kỳ họp gần nhất. Cách tiếp cận này vừa tạo sự linh hoạt trong điều hành, vừa giữ vững vai trò giám sát tối cao của Quốc hội đối với an ninh tài chính quốc gia.

"Không gian" bội chi của địa phương cũng được quy định rõ bằng những điều kiện cụ thể. Theo dự thảo Nghị định, bội chi ngân sách địa phương chỉ được sử dụng cho đầu tư các dự án thuộc kế hoạch đầu tư công trung hạn đã được Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định. Đồng thời, địa phương chỉ được phép bội chi trong năm dự toán khi không phát sinh nợ quá hạn đối với các khoản nợ vay phải thanh toán đến ngày 31/3 của năm hiện hành. Những quy định này thể hiện rõ yêu cầu bảo đảm an toàn nợ, nâng cao trách nhiệm tài chính và kỷ luật ngân sách của chính quyền địa phương.

Song hành với việc mở rộng dư địa tài khóa, dự thảo Nghị định thúc đẩy một bước chuyển căn bản trong phương thức quản lý ngân sách: quản lý theo kết quả thực hiện nhiệm vụ. Theo đó, các đơn vị sử dụng ngân sách phải lập riêng phần kinh phí cho từng nhiệm vụ, dịch vụ, sản phẩm cụ thể, thay vì cách lập dự toán “gộp chung” như trước đây. Việc lập dự toán phải căn cứ rõ vào yêu cầu về kết quả đầu ra, tiêu chuẩn kỹ thuật, thời gian hoàn thành, hoặc thông tin về hiệu quả, hoạt động của chương trình; đồng thời bám sát định mức kinh tế - kỹ thuật, chế độ, định mức chi tiêu hiện hành hoặc giá trị tương đương của nhiệm vụ, dịch vụ, sản phẩm cùng loại.

Cách tiếp cận này không chỉ thay đổi kỹ thuật lập dự toán, mà còn thay đổi tư duy sử dụng ngân sách, từ “chi cho đủ đầu vào” sang “chi gắn với kết quả đạt được”. Qua đó, trách nhiệm giải trình của các đơn vị sử dụng ngân sách được đặt ra rõ ràng hơn, ngân sách nhà nước được phân bổ và sử dụng theo hướng hiệu quả, minh bạch và có thể đo lường.

Dự thảo Nghị định cũng làm rõ cơ chế hỗ trợ đối với các tổ chức xã hội thực hiện nhiệm vụ do Nhà nước giao. Theo đó, kinh phí hoạt động của các tổ chức xã hội được thực hiện theo nguyên tắc tự bảo đảm; ngân sách nhà nước chỉ hỗ trợ trong hai trường hợp cụ thể: khi tổ chức xã hội được cấp có thẩm quyền giao biên chế và ngân sách bảo đảm tiền lương, chế độ, chính sách cùng kinh phí hoạt động gắn với số biên chế được giao; hoặc khi được cấp có thẩm quyền giao nhiệm vụ cụ thể. Đồng thời, quy trình hỗ trợ kinh phí từ ngân sách nhà nước được quy định rõ ràng, bảo đảm công khai, minh bạch và đúng mục tiêu.

Một nội dung quan trọng khác là việc bổ sung thẩm quyền của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong quyết định chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách địa phương. Dự thảo Nghị định không chỉ trao thêm quyền, mà còn quy định rõ các nguyên tắc để Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định các chế độ chi, bảo đảm phù hợp với khả năng cân đối ngân sách và khuôn khổ pháp luật, qua đó tăng tính chủ động nhưng không buông lỏng kỷ cương.

Rõ trách nhiệm, minh bạch quy trình, tăng giám sát

Dự thảo Nghị định đã dành dung lượng đáng kể để hoàn thiện các quy định về tổ chức chi và điều hành ngân sách nhà nước, theo hướng làm rõ trách nhiệm và chuẩn hóa quy trình.

Về tổ chức chi ngân sách, dự thảo Nghị định quy định rõ: căn cứ dự toán ngân sách được giao và các điều kiện chi theo Luật Ngân sách nhà nước, Thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách lập đề nghị gửi Kho bạc Nhà nước để thanh toán hoặc tạm ứng. Trên cơ sở hồ sơ đề nghị chi, Kho bạc Nhà nước kiểm tra, đối chiếu với dự toán đã giao và thực hiện thanh toán theo đề nghị. Đồng thời, thời gian điều chỉnh dự toán được quy định cụ thể, bảo đảm tính chủ động trong tổ chức thực hiện nhưng không làm ảnh hưởng đến kỷ luật ngân sách.

Đối với điều hành ngân sách, dự thảo Nghị định phân định rõ theo từng cấp ngân sách. Với quỹ ngân sách trung ương, Bộ Tài chính được tạm ứng từ quỹ dự trữ tài chính trung ương, ngân quỹ nhà nước và các nguồn tài chính hợp pháp khác để xử lý các nhu cầu cấp bách; trường hợp các nguồn này không đáp ứng được, Bộ Tài chính báo cáo Thủ tướng Chính phủ quyết định tạm ứng từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Ở cấp địa phương, Sở Tài chính trình Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định tạm ứng từ quỹ dự trữ tài chính và các nguồn hợp pháp khác của địa phương; nếu vẫn thiếu nguồn, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đề nghị Bộ Tài chính tạm ứng từ quỹ dự trữ tài chính trung ương và ngân sách trung ương. Với quỹ ngân sách cấp xã, việc tạm ứng do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định trên cơ sở đề nghị của cấp xã. Tất cả các khoản tạm ứng đều phải hoàn trả đúng thời hạn, không quá 12 tháng, nhằm bảo đảm an toàn ngân sách các cấp.

Dự thảo Nghị định cũng bổ sung, làm rõ trình tự sử dụng dự phòng ngân sách nhà nước. Khi phát sinh nhiệm vụ chi từ dự phòng, các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phải lập đề xuất bổ sung dự toán kèm thuyết minh chi tiết, đồng thời chịu trách nhiệm trước pháp luật về đề xuất của mình. Riêng đối với nội dung đề xuất sử dụng dự phòng ngân sách trung ương để chi cho các nhiệm vụ cần thiết khác thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách cấp mình mà chưa được dự toán, các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phải được sự chấp thuận chủ trương của cấp có thẩm quyền.

Trên cơ sở đề nghị của các Bộ, cơ quan trung ương và địa phương, Bộ Tài chính chủ trì, tổng hợp trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định bổ sung dự toán từ dự phòng ngân sách trung ương. Đối với dự phòng ngân sách các cấp ở địa phương, căn cứ đề nghị của các cơ quan, đơn vị, cơ quan quản lý tài chính địa phương trình UBND cùng cấp quyết định bổ sung dự toán từ dự phòng ngân sách địa phương để thực hiện.

Đặc biệt, các quy định về công khai ngân sách nhà nước và giám sát của cộng đồng được rà soát, bổ sung một cách toàn diện. Phạm vi và đối tượng công khai ngân sách được xác định rõ, bao gồm các cấp ngân sách, đơn vị dự toán, tổ chức được ngân sách hỗ trợ và các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách. Nội dung, thời điểm công khai, cũng như trách nhiệm kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước được quy định cụ thể hơn, qua đó tăng cường minh bạch và củng cố niềm tin xã hội đối với quản lý tài chính công.

Có thể thấy, các nội dung sửa đổi, hoàn thiện trong dự thảo Nghị định lần này không chỉ nhằm hoàn thiện kỹ thuật quản lý ngân sách, mà còn hướng tới thiết lập một cơ chế điều hành ngân sách linh hoạt nhưng có kiểm soát, trao quyền chủ động thực chất cho địa phương và đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời củng cố kỷ luật, kỷ cương và minh bạch tài chính công trong bối cảnh phát triển mới.