Tạo đột phá từ mô hình hệ sinh thái tận dụng FTA
Hệ sinh thái tận dụng FTA khi được hình thành sẽ góp phần kết nối toàn bộ chuỗi giá trị của các ngành, tạo ra đột phá trong quá trình tận dụng FTA.
Thông tin được ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ chính sách thương mại đa biên chia sẻ tại Hội nghị công bố triển khai cấp C/O, đối thoại với doanh nghiệp do Sở Công Thương Hà Nội phối hợp với Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức sáng 28/10, tại Hà Nội.
Xây dựng chiến lược chi tiết cho các thị trường xuất khẩu
Ông Ngô Chung Khanh cho biết, trên thực tế, dù tình hình thế giới có những bất ổn và xung đột, báo cáo gần đây của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho thấy thương mại toàn cầu vẫn tăng trưởng, nhưng thay vì tập trung ở một chỗ, thương mại thế giới đang lan tỏa ra nhiều khu vực. Điều này khẳng định "trong nguy luôn có cơ" và các nước đang tìm kiếm cơ hội ở những thị trường mới, nơi còn rất nhiều dư địa chưa được tận dụng.
Các Hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là EVFTA và CPTPP, mang lại lợi thế thuế quan cực lớn cho doanh nghiệp Việt Nam. Đối với EVFTA, mức thuế trung bình giảm từ 12% xuống 0%. Đối với CPTPP, mức thuế trung bình giảm từ 18% xuống 0%.
Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ chính sách thương mại đa biên phát biểu tại hội nghị. Ảnh: Phong Lâm
Sự chênh lệch thuế này tạo ra lợi thế cạnh tranh đáng kể về giá và đáng lẽ ra, đây phải là cơ hội hấp dẫn để doanh nghiệp chuyển hướng mạnh sang các thị trường này.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy một nghịch lý đáng báo động: thị phần của Việt Nam tại các thị trường FTA mới như EU và các nước CPTPP (đặc biệt là Canada, Mexico, Peru) không tăng và đôi khi còn giảm kể từ khi hiệp định có hiệu lực. Ví dụ, thị phần thủy sản chỉ dao động quanh mức 2% đến 6%.
Thị trường EU là thị trường lớn, với quy mô 2,64 nghìn tỷ USD và là thị trường thặng dư lớn thứ hai của Việt Nam với gần 3.000 tỷ USD. Trong khi đó, xuất khẩu của Việt Nam sang EU chỉ đạt khoảng hơn 50 tỷ USD, chiếm khoảng 1,4% thị phần của EU. Mức chênh lệch thuế 12% là rất cao so với các đối thủ. Tuy nhiên, tỷ lệ tận dụng cơ hội của Việt Nam còn rất khiêm tốn, chỉ khoảng 25% doanh nghiệp tận dụng được các ưu đãi.
Hiện nay, chủ trương của Chính phủ là đa dạng hóa thị trường. Các thị trường ưu tiên hàng đầu cần được nhắm đến chính là EU và CPTPP. EU là thị trường chủ lực và bền vững, không phải là thị trường ngách hay thay thế. Ngoài ra, Canada cũng là thị trường rất lớn. Đặc biệt, thị trường Mexico hiện còn đang áp thuế 50% đối với các đối tác châu Á chưa có FTA, tạo ra sự chênh lệch lợi thế thuế quan cho Việt Nam lên đến 50 - 60%.
Theo ông Ngô Chung Khanh, Việt Nam cần phải ngay lập tức xây dựng chiến lược chi tiết. “Chẳng hạn, nếu Sở Công Thương đang đặt mục tiêu tăng trưởng 7% cho năm 2025, thì thậm chí có thể tăng lên 10%. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi phải xác định rõ mục tiêu cụ thể cho từng thị trường (EU, Mexico, Canada); mục tiêu cụ thể cho từng ngành (dệt may, da giày, thủ công mỹ nghệ); kế hoạch hành động chi tiết (doanh nghiệp, cơ quan quản lý địa phương, bộ, ngành làm gì)”, ông Chung nêu kịch bản.
Những giải pháp trọng tâm
Từ các ý kiến góp ý tại hội nghị, ông Ngô Chung Khanh cho rằng có một số giải pháp trọng tâm cần thực hiện trong thời gian để có thể tận dụng được các cơ hội từ FTA.
Thứ nhất, hỗ trợ tín dụng và chuyển đổi xanh. Vấn đề tín dụng là câu chuyện khó khăn đã được nhắc đến nhiều. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước đưa ra định hướng, các ngân hàng thương mại hoạt động dựa trên lợi ích và chi phí. Cần xem xét những cơ chế giúp bảo lãnh cho doanh nghiệp, đặc biệt là các hộ kinh doanh hoặc hộ gia đình tham gia vào chuỗi cung ứng để tận dụng FTA.
Thứ hai, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm (về các rào cản thương mại). Cục Phòng vệ thương mại đã có các cảnh báo sớm cụ thể. Tuy nhiên, các rào cản thương mại không chỉ dừng lại ở phòng vệ thương mại. Khi thuế quan được dỡ bỏ, các rào cản phi thuế quan (như TBT và SPS) sẽ xuất hiện. Sau đó, các biện pháp về phát triển bền vững, lao động và môi trường sẽ thay thế. Đây là hình thức bảo hộ dưới tên gọi mỹ miều và doanh nghiệp muốn vào thị trường phải đáp ứng yêu cầu của họ.
Việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm toàn diện là cần thiết, dù không dễ dàng. Hiện tại, cổng thông tin FTA của Chính phủ (fta.gov.vn) đã cập nhật chính sách thương mại, cam kết và giải thích của các quốc gia đối tác FTA, đóng vai trò là nguồn thông tin tham khảo hữu ích cho doanh nghiệp.
Thứ ba, phát triển nguồn nhân lực FTA. Nhu cầu đào tạo nhân lực FTA được ủng hộ mạnh mẽ. Một khảo sát cho thấy không có doanh nghiệp nào có bộ phận nhân lực chuyên trách về FTA hoặc quan tâm đến kết nối tư vấn FTA. Doanh nghiệp sẵn sàng chi trả 20 - 50 triệu đồng để tuyển nhân viên sale hoặc marketing, nhưng lại không đầu tư chi phí tương đương cho một nhân lực FTA để giúp họ hiểu đúng, đủ về hiệp định và tư vấn cách tiếp cận thị trường.
Bộ Công Thương thường xuyên tổ chức các khóa đào tạo tổng thể về FTA, bao gồm quy tắc xuất xứ, TBT, SPS, phòng vệ thương mại và sở hữu trí tuệ, do chính các chuyên gia đàm phán và thực chiến chia sẻ. Tháng 11/2025 dự kiến Bộ Công Thương sẽ tổ chức khoá đào tạo, vì vậy đề nghị doanh quan tâm tham gia.
Thứ tư, cần thành lập các mô hình, chỉ số, chương trình hỗ trợ địa phương và doanh nghiệp. Đầu tiên là thành lập Trung tâm FTA tại Hà Nội. Một trung tâm cấp tỉnh/thành phố lớn như Hà Nội phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương (thông qua trung tâm FTA quốc gia), sẽ giúp triển khai các hoạt động chi tiết và cụ thể hơn.
Thứ năm, xây dựng bộ chỉ số và vinh danh doanh nghiệp. Hiện nay, chỉ số FTA chủ yếu đánh giá kết quả thực hiện tại địa phương, chưa đánh giá được ở cấp độ doanh nghiệp. Cần xem xét ý tưởng vinh danh những doanh nghiệp tận dụng tốt FTA. Điều này giúp cơ quan quản lý xác định được đối tượng cụ thể để xây dựng chính sách hỗ trợ chính xác và phù hợp.
Thứ sáu, xây dựng chương trình hỗ trợ chuyên biệt theo từng FTA. Mặc dù Thủ tướng đã yêu cầu các bộ, ngành và địa phương xây dựng chương trình hỗ trợ cho từng FTA (CPTPP, EVFTA, UKVFTA), hiện nay chúng ta chủ yếu có các chương trình hỗ trợ chung cho ngành (thủy sản, da giày). Cần phải có các chương trình hỗ trợ riêng đi sâu vào những đặc thù, cam kết và quy định riêng của từng FTA để tối ưu hóa nguồn lực. Bên cạnh đó, cần đúc kết kinh nghiệm thành một “công thức chung” rồi chia sẻ cho doanh nghiệp về cách thức tận dụng FTA.
Đại diện các hiệp hội tham gia hội nghị. Ảnh: Phong Lâm
Việt Nam cần tập trung xác định và xây dựng những doanh nghiệp đủ mạnh, đủ tiềm lực, đóng vai trò chủ chốt trong các ngành cụ thể để đóng vai trò đầu tàu, dẫn dắt. Việc khu trú nguồn lực vào các đối tượng có khả năng tiếp cận sẽ giúp họ dẫn dắt các doanh nghiệp nhỏ đi theo, tạo thành một hệ sinh thái lớn mạnh hơn.
Về phía doanh nghiệp, ông Chung cho rằng doanh nghiệp không nên phụ thuộc vào nguồn lực nhà nước vì ngân sách có hạn. Điều quan trọng là doanh nghiệp phải xây dựng chiến lược xúc tiến thương mại chủ động.
Về chính sách đột phá cho việc tận dụng FTA, ông Ngô Chung Khanh cho biết, Bộ Công Thương đã trình Chính phủ và được giao nhiệm vụ xây dựng hệ sinh thái tận dụng FTA. Hệ sinh thái này sẽ gồm hai cấu phần chính: cơ quan quản lý (gồm đại diện các bộ, ngành liên quan và tất cả các địa phương) và cấu phần hoạt động như doanh nghiệp (gồm đại diện của các hiệp hội có liên quan).
Hệ sinh thái này nhằm mục đích kết nối toàn bộ chuỗi giá trị của các ngành. Trước mắt, sẽ tập trung vào sáu ngành chính: dệt may, da giày, cà phê, thủy sản, và quế (cùng một số ngành khác).
Nếu hệ sinh thái này được hoàn thành, những vướng mắc của doanh nghiệp sẽ được xử lý kịp thời. Đây sẽ là nơi các cơ quan quản lý, từ trung ương đến địa phương, không chỉ lắng nghe, ghi chép mà còn trực tiếp xử lý các kiến nghị một cách nhanh nhất vì có cơ quan vận hành và đầu mối cụ thể.
Hiện tại, Bộ Công Thương đã lấy ý kiến từ toàn bộ các bộ, ngành, tỉnh, thành và hiệp hội. Các hiệp hội ngành hàng như da giày, dệt may đều khẩn trương mong muốn hệ sinh thái này đi vào hoạt động càng sớm càng tốt. Bộ Công Thương kỳ vọng tới đầu năm 2026, sau khi được phê duyệt, hệ sinh thái có thể đi vào vận hành.
"Các cơ quan quản lý kêu gọi doanh nghiệp hợp tác chặt chẽ để tận dụng tối đa các FTA hiện có, đặc biệt là EU và CPTPP vì thời gian không còn nhiều. Đối với thị trường EU, chúng ta chỉ còn khoảng 2 đến 3 năm vì EU đã kết thúc đàm phán FTA với Indonesia và đang tích cực đàm phán với Thái Lan, Malaysia. Việc tập trung ngay vào thị trường EU và CPTPP là hết sức cần thiết và khẩn trương”, ông Ngô Chung Khanh kêu gọi.
Theo thống kê của Sở Công Thương Hà Nội, hàng hóa của doanh nghiệp Hà Nội đã có mặt tại 205 quốc gia và vùng lãnh thổ, với các nhóm hàng chủ lực gồm nông sản, dệt may, giày dép, điện tử, máy móc, thủy tinh, gốm sứ, gỗ, phương tiện vận tải và linh kiện. Những kết quả trên phản ánh nỗ lực lớn của cộng đồng doanh nghiệp, sự đồng hành của chính quyền thành phố và chỉ đạo sâu sát từ Chính phủ, Bộ Công Thương.
Nguồn:congthuong.vn
Copy link
