Minh bạch xuất xứ: Phòng tránh nguy cơ điều tra phòng vệ thương mại

Gia tăng mức độ rủi ro từ điều tra thuế

Trong những năm gần đây, thương mại quốc tế đã chứng kiến xu hướng gia tăng mạnh mẽ các biện pháp phòng vệ thương mại trên phạm vi toàn cầu. Đặc biệt, theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), các nền kinh tế lớn như Hoa Kỳ, Ấn Độ, Liên minh châu Âu (EU) và Canada... tiếp tục đẩy mạnh sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại với phạm vi ngày càng mở rộng, cũng như tăng mức độ phức tạp.

Đáng chú ý, các vụ việc điều tra liên quan đến hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ đang có xu hướng gia tăng mạnh mẽ. Đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam, đến nay đã có tổng cộng 39 vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại được các nước khởi xướng. Đây là con số cho thấy mức độ rủi ro ngày càng lớn đối với hàng hóa Việt Nam trong bối cảnh xuất khẩu tiếp tục mở rộng sang nhiều thị trường khi Việt Nam tham gia nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA).

Trước đây, thị trường EU gần như không ghi nhận bất kỳ cuộc điều tra nào liên quan đến phòng vệ thương mại hay lẩn tránh thuế đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn 5,6 năm trước. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, các vụ việc điều tra đã bắt đầu phát sinh, đặc biệt đối với mặt hàng thép. Không chỉ EU, những thị trường như Ấn Độ và Nam Phi cũng đã tiến hành các cuộc điều tra chống lẩn tránh đối với hàng hóa có xuất xứ từ Việt Nam.

Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại cho biết, xét về nhóm mặt hàng, nguy cơ bị điều tra chống lẩn tránh là sản phẩm thép, gỗ và nhóm sản phẩm công nghiệp chế tạo. Đây là những lĩnh vực có đặc điểm chung là chuỗi cung ứng phức tạp, nhiều cấu phần linh kiện nhập khẩu có thể được đưa vào từ nhiều nguồn khác nhau để lắp ráp hoặc hoàn thiện sản phẩm cuối cùng. "Đặc biệt, trong những diễn biến gần đây, quy tắc xuất xứ đối với ngành sợi và ngành dệt may đang có xu hướng bị đẩy lùi sâu hơn về phía nguyên liệu thượng nguồn, đặt ra yêu cầu ngày càng khắt khe đối với doanh nghiệp trong việc chứng minh xuất xứ" - ông Trung cho hay.

Theo Cục Phòng vệ thương mại, các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế mà còn trực tiếp đe dọa đến sự phát triển bền vững của hoạt động xuất khẩu. Những hành vi này làm gia tăng nguy cơ bị áp thuế cao, mất thị trường, thậm chí kéo theo các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn từ phía nước nhập khẩu, gây khó khăn lâu dài cho doanh nghiệp và ngành hàng.

Trước yêu cầu thực tiễn đó, ngày 4/7/2019, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ”, thường được gọi là Đề án 824. Tiếp đó, ngày 31/12/2019, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 119/NQ-CP về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước trong công tác phòng, chống gian lận xuất xứ và chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp.

Sau 6 năm triển khai, Đề án 824 đã đạt được nhiều kết quả tích cực trên nhiều phương diện, từ xây dựng thể chế, thiết lập cơ chế cảnh báo sớm, tăng cường phối hợp liên ngành trong theo dõi và xử lý vi phạm, đến nâng cao nhận thức và hỗ trợ doanh nghiệp. Đồng thời, Đề án 824 đã tạo nền tảng quan trọng để hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến phòng vệ thương mại và xuất xứ hàng hóa.

Trong quá trình đó, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Công an cùng các cơ quan liên quan đã ban hành và sửa đổi nhiều văn bản pháp lý quan trọng. Có thể kể đến Nghị định số 128/2020/NĐ-CP ngày 19/10/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, hay Thông tư số 33/2023/TT-BTC ngày 31/5/2023 quy định về xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.

Việc ban hành và điều chỉnh các văn bản này đã góp phần hình thành hành lang pháp lý rõ ràng, đồng bộ, nâng cao hiệu lực thực thi trong công tác kiểm tra, xác minh và xử lý các hành vi gian lận xuất xứ và lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.

Bảo vệ uy tín hàng hóa Việt Nam

Trong bối cảnh thương mại quốc tế diễn biến nhanh chóng và ngày càng phức tạp, môi trường thương mại hiện nay đã thay đổi rất nhiều so với cách đây 10 năm. Bên cạnh những cơ hội và lợi ích từ các hiệp định thương mại tự do mang lại, doanh nghiệp xuất nhập khẩu cũng phải đối mặt với nhiều hình thức bảo hộ mới, trong đó các quy định về điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.

Theo đó, khi tham gia xuất khẩu, doanh nghiệp không chỉ phải kiểm soát các hoạt động nội bộ mà còn phải quản lý toàn bộ chuỗi cung ứng, nắm rõ nguồn gốc xuất xứ của nguyên liệu đầu vào. Mặt khác, doanh nghiệp cần thể hiện rõ vai trò và trách nhiệm trong việc đáp ứng các tiêu chí kiểm soát chuỗi cung ứng của nước nhập khẩu, chủ động nắm bắt thông tin, chính sách và tuân thủ nghiêm túc các yêu cầu về xuất xứ hàng hóa của từng thị trường để tránh phát sinh rủi ro phòng vệ thương mại.

Liên quan đến vấn đề này, ông Chu Thắng Trung nêu khuyến nghị các doanh nghiệp cần tập trung vào quản trị chuỗi cung ứng. Toàn bộ quy trình sản xuất, từ nguyên vật liệu chính đến nguyên phụ liệu, đều cần được quản lý chặt chẽ về nguồn gốc, xuất xứ và tích hợp trong một hệ thống quản trị hiện đại. Trong đó, việc xây dựng hệ thống dữ liệu số hóa sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng truy xuất toàn bộ thông tin chuỗi cung ứng từ đầu vào đến đầu ra khi có vấn đề phát sinh, qua đó cung cấp căn cứ, bằng chứng thuyết phục cho cơ quan điều tra nước sở tại về việc tuân thủ đúng các quy định.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam cần thường xuyên cập nhật các quy định về phòng vệ thương mại của thị trường nhập khẩu, thiết lập hệ thống quản lý truy xuất nguồn gốc nguyên liệu và chuyển hướng cạnh tranh dựa trên chất lượng thay vì chỉ tập trung vào yếu tố giá cả.

Trong bối cảnh thị trường thương mại hàng hóa toàn cầu chịu tác động mạnh mẽ bởi nhiều yếu tố khó lường, bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng doanh nghiệp cần chủ động trang bị đầy đủ thông tin để thích nghi và tránh gián đoạn thương mại. Đồng thời, doanh nghiệp cần xây dựng định hướng và kế hoạch kinh doanh dài hạn, chú trọng cạnh tranh trong điều kiện thị trường mở cửa, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về xuất xứ hàng hóa và tuyệt đối không tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ.

Thời gian tới, để tiếp tục phát huy hiệu quả của Đề án 824 và chủ động ứng phó với nguy cơ gia tăng các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ trong giai đoạn tới, theo Cục Phòng vệ thương mại cần đẩy nhanh việc rà soát, sửa đổi và hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến phòng vệ thương mại, quy tắc xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa và xử lý vi phạm hành chính theo hướng đồng bộ, thống nhất và phù hợp với các cam kết quốc tế.

Song song với đó, cần đầu tư nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý tại địa phương trong công tác kiểm tra, giám sát xuất xứ hàng hóa và hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài. Việc tăng cường kiểm tra thực tế tại các cơ sở sản xuất, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nằm trong danh sách cảnh báo hoặc có hoạt động gia công, lắp ráp đơn giản, được xem là biện pháp quan trọng nhằm ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm.

Nhằm tận dụng FTA, đẩy mạnh xuất khẩu, doanh nghiệp được khuyến nghị phải chủ động rà soát chuỗi cung ứng, hoàn thiện hồ sơ kỹ thuật và quy trình sản xuất, bảo đảm tuân thủ đầy đủ các quy tắc xuất xứ và khả năng truy xuất nguồn gốc. Đây là yêu cầu mang tính sống còn trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt. Chỉ khi kiểm soát tốt xuất xứ và minh bạch chuỗi cung ứng, hàng hóa Việt Nam mới có thể giữ vững uy tín, giảm thiểu rủi ro từ các biện pháp phòng vệ thương mại.