Cao tốc mở rộng nhanh, trạm dừng nghỉ vẫn là điểm nghẽn dịch vụ

Trạm dừng nghỉ chưa theo kịp chất lượng

Theo chỉ đạo của Bộ Xây dựng, các hạng mục công trình dịch vụ công tại trạm dừng nghỉ trên cao tốc Bắc Nam phía Đông phải hoàn thành vào cuối năm 2025 và hoàn thiện toàn bộ trong quý I/2026, bảo đảm đồng bộ với các tuyến cao tốc đưa vào khai thác. Đây đồng thời là điều kiện quan trọng để thực hiện thu phí các tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư theo Luật Đường bộ năm 2024 và Nghị định 130/2024.

Thực tế cho thấy, nhiều trạm dừng nghỉ đã đi vào vận hành trên các tuyến cao tốc như Nội Bài - Lào Cai, Pháp Vân - Cầu Giẽ, TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây hay TP. Hồ Chí Minh - Trung Lương, cơ bản đáp ứng nhu cầu nghỉ ngơi, tiếp nhiên liệu và góp phần bảo đảm an toàn hành trình. Tuy nhiên, cùng với quá trình khai thác, nhiều bất cập về chất lượng dịch vụ đã bộc lộ, từ vệ sinh chưa bảo đảm, vẫn thu phí dịch vụ, đến giá cả bị phản ánh là cao, chưa tương xứng với chất lượng phục vụ.

Một thực tế khác là tại nhiều trạm dừng nghỉ, không gian giới thiệu và quảng bá bản sắc văn hóa địa phương còn mờ nhạt, hoạt động chủ yếu tập trung vào kinh doanh ăn uống. Theo quy định, hàng hóa tại trạm dừng nghỉ phải được niêm yết giá công khai, song trên thực tế, yêu cầu này chưa được thực hiện đầy đủ, làm giảm tính minh bạch và ảnh hưởng đến niềm tin của người sử dụng dịch vụ.

Những bất cập này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có việc thiếu hành lang pháp lý thống nhất về chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ cao tốc và mô hình quản lý nhiều tầng nấc, khiến trách nhiệm bị phân tán, chất lượng dịch vụ thiếu ổn định, giá cả khó kiểm soát. Trong khi đó, kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia tổ chức trạm dừng nghỉ theo hướng chuyên nghiệp, quản lý thống nhất, lấy hành khách làm trung tâm và coi đây là lĩnh vực dịch vụ có giá trị kinh tế cao.

Phát biểu tại tọa đàm sáng 24/12, ông Nguyễn Sơn Tùng, Phó Tổng biên tập Báo Xây dựng, cho biết, tọa đàm “Có cần quy chuẩn chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ cao tốc?” được tổ chức trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh đầu tư, hoàn thiện mạng lưới đường cao tốc quốc gia. Cùng với việc đưa các tuyến cao tốc vào khai thác, việc xây dựng hệ thống công trình dịch vụ đồng bộ, trong đó có trạm dừng nghỉ, được xác định là nội dung quan trọng, gắn trực tiếp với an toàn giao thông và chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Đến nay, sau nhiều nỗ lực của Chính phủ, Bộ Xây dựng và các địa phương, Việt Nam đã đưa vào vận hành hơn 3.000 km đường cao tốc, đặc biệt là tuyến cao tốc Bắc Nam. Song song với đó, hệ thống trạm dừng nghỉ cũng đang được triển khai theo lộ trình nhằm bảo đảm việc khai thác cao tốc an toàn, văn minh và hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, một số trạm dừng nghỉ đã đưa vào vận hành vẫn chưa đồng đều về chất lượng, công tác tổ chức khai thác, vệ sinh môi trường và quản lý giá dịch vụ còn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ kỳ vọng của người tham gia giao thông.

Từ quy định pháp luật đến thực tiễn vận hành trạm dừng nghỉ

Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước, bà Phan Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam, cho biết hành lang pháp lý cho việc phát triển trạm dừng nghỉ trên cao tốc đã được tham mưu và ban hành đầy đủ. Trước năm 2024, cơ chế đầu tư còn hạn chế, nhưng từ năm 2024, Bộ Giao thông Vận tải trước đây và nay là Bộ Xây dựng đã ban hành Thông tư số 16 ngày 30/5/2024 về lựa chọn nhà đầu tư và đấu thầu. Tiếp đó, Thông tư số 58 năm 2024 quy định về đầu tư điểm dừng xe, vị trí và quy mô trạm dừng nghỉ, bổ sung các nội dung chưa có trước đây.

Đặc biệt, Thông tư số 56 năm 2024 ban hành ngày 15/11/2024 đã quy định cụ thể về tiêu chuẩn trạm dừng nghỉ. So với các tuyến quốc lộ, cao tốc được bổ sung hai công trình bắt buộc là trạm cấp nhiên liệu và trạm phục vụ công tác cấp cứu, cứu hộ phương tiện. Theo đó, hành lang pháp lý cho việc đầu tư, xây dựng và khai thác trạm dừng nghỉ được khẳng định là đã đầy đủ.

Theo quy hoạch mạng lưới cao tốc Bắc Nam phía Đông, có 24 trạm dừng nghỉ, trong đó 21 trạm đã triển khai đấu thầu và ký hợp đồng. Hiện có 4 trạm đã hoàn thiện và khai thác hiệu quả, 17 trạm còn lại dự kiến hoàn thành vào ngày 31/12 tới đây. Trạm dừng nghỉ được xác định là hạng mục đặc biệt quan trọng bởi trên cao tốc, việc dừng đỗ tự do là bị cấm, phương tiện chỉ được dừng tại các khu vực quy định.

Từ góc nhìn của Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam, ông Đặng Văn Chung, Phó Chủ tịch hiệp hội cho rằng, các quy định liên quan đã được luật hóa và chuẩn hóa đầy đủ. Khi nói đến đường cao tốc, kết cấu hạ tầng bắt buộc phải có trạm dừng nghỉ và khi tuyến đường được thông xe thì trạm dừng nghỉ phải được đưa vào hoạt động đồng thời. Theo ông Chung, quy chuẩn hiện hành đã đủ, song cần bổ sung các tiêu chí về chất lượng để nâng cao mức phục vụ, đáp ứng kỳ vọng của người dân. Vấn đề lớn nhất nằm ở cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện, khi thực tế cho thấy có sự chênh lệch rõ rệt giữa các trạm do tư nhân đầu tư và một số trạm do Nhà nước hoặc đơn vị quản lý.

Ở góc độ doanh nghiệp vận tải, ông Đỗ Văn Bằng, Giám đốc Công ty TNHH TM và DV Minh Thành Phát, cho rằng, trách nhiệm về chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ không thể quy về một cơ quan hay đơn vị riêng lẻ. Đây là trách nhiệm của toàn bộ quá trình, từ cấp phép xây dựng, cấp phép hoạt động đến quản lý khi vận hành. Việc cho thuê nhiều tầng nấc sau đấu thầu đã phát sinh các vấn đề như thu tiền nhà vệ sinh, bán hàng giá cao, làm giảm niềm tin của khách hàng và lái xe.

Ông Đặng Ngọc Anh, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu phát triển, Tổng công ty Đầu tư và Phát triển đường cao tốc Việt Nam, cho biết, hiện nay tổng công ty đang quản lý 5 tuyến cao tốc và các trạm dừng nghỉ trên các tuyến này đều được VEC đầu tư đồng bộ.

Theo ông Đặng Ngọc Anh, trong thực tế quản lý chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ, VEC cũng gặp một số khó khăn nhất định. Việc quản lý các trạm hiện được thực hiện theo hợp đồng và các quy định liên quan, bao gồm các khung quản lý theo pháp luật về xây dựng, kinh doanh và thuế. Bên cạnh đó, chất lượng dịch vụ cũng đã có những quy định cụ thể. Chẳng hạn, nhà vệ sinh phải đạt tiêu chuẩn công cộng; hoạt động kinh doanh phải thực hiện niêm yết giá, xuất hóa đơn, bảo đảm chất lượng dịch vụ, nguồn gốc xuất xứ và chất lượng sản phẩm.

Tuy nhiên, theo ông Đặng Ngọc Anh, các quy định này hiện còn rải rác ở nhiều văn bản và do nhiều cơ quan quản lý khác nhau. Một số yếu tố thuộc thẩm quyền của địa phương, như các vướng mắc liên quan đến xuất hóa đơn thường gắn với cơ quan thuế tại địa phương. Việc có nhiều đầu mối quản lý và sự phân tán trong các tiêu chuẩn khiến nhà đầu tư gặp không ít khó khăn trong quá trình đầu tư và khai thác trạm dừng nghỉ.

Ông Đặng Ngọc Anh cũng cho rằng, trong thực tế, những khó khăn hoặc vi phạm phát sinh trong quá trình vận hành trạm dừng nghỉ chưa phải lúc nào cũng được ghi nhận đầy đủ hoặc xử lý kịp thời. Đây là một trong những nguyên nhân khiến chất lượng dịch vụ giữa các trạm chưa đồng đều.

Từ thực tiễn quản lý, đại diện VEC cho rằng cần thiết phải xây dựng một khung dịch vụ tối thiểu cho trạm dừng nghỉ cao tốc, làm cơ sở để từng bước tiếp cận các dịch vụ tiên tiến hơn, qua đó nâng cao mức độ hài lòng của người dân. VEC đã nghiên cứu và dự kiến đề xuất khung tiêu chuẩn dịch vụ cho đường cao tốc để áp dụng theo quy chuẩn.

Trước đây, quy chuẩn chủ yếu tập trung vào yếu tố kỹ thuật, trong khi quy chuẩn dịch vụ để nhà đầu tư áp dụng tuy đã có nhưng còn phân tán. Bên cạnh việc hoàn thiện quy định, ông Đặng Ngọc Anh cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các chế tài phù hợp liên quan đến nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, an toàn thực phẩm, hóa đơn và văn hóa ứng xử trong kinh doanh. Đây sẽ là những công cụ quản lý quan trọng, giúp nhà đầu tư và đơn vị vận hành hệ thống cao tốc hoạt động hiệu quả, minh bạch và bền vững hơn.

Lộ trình đến quý I/2026, nhiều trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông sẽ tiếp tục được đưa vào khai thác. Điều này đặt ra yêu cầu cần có cách tiếp cận bài bản, chuyên nghiệp hơn. Trong đó, việc xây dựng và áp dụng một quy chuẩn chung về chất lượng dịch vụ trạm dừng nghỉ là nội dung rất đáng quan tâm, thảo luận.