Hà Nội tìm giải pháp kiểm soát ô nhiễm không khí

Tình trạng đáng báo động

Chỉ số AQI nhiều lần phá ngưỡng “rất xấu”, có lúc lọt vào top các thành phố ô nhiễm nhất thế giới; hàng loạt trạm quan trắc ghi nhận PM2.5 ở mức cao gấp nhiều lần khuyến nghị của WHO.

Các chuyên gia môi trường nhấn mạnh, đây không phải vấn đề “một đêm” mà là hệ quả của quá trình phát triển đô thị thiếu kiểm soát, thiếu kiểm kê khí thải đồng bộ và thói quen sử dụng phương tiện cá nhân tràn lan.

PGS.TS. Hoàng Anh Lê, Trưởng Bộ môn Quản lý Môi trường, Khoa Môi trường, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội) đã thẳng thắn chỉ ra các nguyên nhân và cảnh báo tới sức khỏe người dân.

Theo ông, chỉ số AQI phản ánh chất lượng không khí - chỉ số càng cao thì chất lượng càng kém. Và rõ ràng, tình trạng hiện nay đã ở mức đáng báo động. Hít thở là nhu cầu căn bản nhất. Theo “quy luật số ba”, con người có thể nhịn ăn ba tuần, nhịn uống ba ngày, nhưng không thể nhịn thở quá ba phút. Vì thế, chất lượng không khí tác động trực tiếp đến sức khỏe mỗi người.

Thế nhưng, vì hít thở là miễn phí, nhiều người vô tình xem nhẹ mức độ nguy hiểm của ô nhiễm không khí. Tác động của nó không chỉ lên sức khỏe hay môi trường, mà còn lan sang cả kinh tế, xã hội. Không thể thu hút khách du lịch, mùa màng, sản xuất và hàng loạt hoạt động phát triển khác bị ảnh hưởng... Nếu quy ra tiền, con số thiệt hại chắc chắn không hề nhỏ.

Tình trạng ô nhiễm hiện nay thực sự đáng lo ngại, đặc biệt tại Hà Nội trong giai đoạn từ tháng 10 đến tháng 2-3 năm sau, thời điểm chất lượng không khí thường xuyên xuống mức xấu nhất trong năm.

Theo PGS.TS Hoàng Anh Lê, trong một ngày, có những khung giờ mà chúng ta cần đặc biệt chú ý, đặc biệt đảm bảo các biện pháp giữ sức khỏe khi tham gia giao thông. Đó là buổi sáng sớm, từ khoảng 5 giờ đến 8 giờ; buổi chiều từ 17 giờ đến khoảng 19 giờ. Đặc biệt, có khung giờ muộn hơn, theo số liệu quan trắc chất lượng không khí, là từ sau 21 giờ đến sau 24 giờ đêm.

Thực tế cho thấy, vào buổi tối, nhiều hoạt động sản xuất công nghiệp vẫn không dừng lại, dẫn tới nguồn phát thải tiếp tục gia tăng.

Bên cạnh đó, giao thông ban đêm tuy giảm bớt xe máy, nhưng lại xuất hiện nhiều phương tiện vận tải trọng tải lớn, xe chở hàng, xe khách được phép lưu thông. Đây cũng là nhóm nguồn phát thải đáng kể, góp phần làm gia tăng mức độ ô nhiễm không khí tại Hà Nội.

Quy định đầy đủ nhưng việc thực thi chưa tốt

Theo phân tích của PGS.TS Hoàng Anh Lê, từ khoảng tháng 9 Âm lịch, khi thời tiết bắt đầu thay đổi và xuất hiện gió mùa Đông Bắc, luồng gió này có thể mang theo các chất ô nhiễm từ khu vực phía Bắc, khiến mức độ ô nhiễm tại Hà Nội gia tăng. Vì thế, vào thời điểm này, chất lượng không khí thường có xu hướng xấu đi.

Về nguồn phát thải, có bốn nhóm chính đang góp phần gây ô nhiễm gồm giao thông; hoạt động công nghiệp và làng nghề; tình trạng đốt mở như đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp, rác, cành lá; cùng với hoạt động xây dựng gây phát tán nhiều bụi. Ngoài các nguồn tại chỗ, Hà Nội còn chịu tác động từ ô nhiễm lan truyền từ những địa phương khác.

PGS.TS Hoàng Anh Lê cho rằng, năng lực quản lý của các cơ quan quản lý Nhà nước về môi trường hiện chưa tốt. Các đơn vị này chưa thực hiện triệt để những công việc, nhiệm vụ và trách nhiệm đã được giao.

Văn bản, quy định đầy đủ, nhưng quan trọng vẫn là việc thực thi. Nếu tất cả đầy đủ, nhưng thực thi chưa tốt thì vấn đề ô nhiễm cứ tồn tại năm này qua năm khác.

Kinh nghiệm và mô hình trên thế giới cho thấy, chuyển nhanh sang xe điện cho xe công cộng, taxi, và tạo vùng phát thải thấp trong lõi thành phố là những giải pháp mang lại hiệu quả rõ rệt về giảm PM2.5 nếu được thực thi đồng bộ - từ chính sách ưu đãi, đầu tư vào hạ tầng sạc, đến kiểm soát xe cũ, kiểm định khí thải và quản lý xây dựng.

Hiện Hà Nội đã triển khai loạt biện pháp ứng phó như tăng kiểm tra xử lý đốt rác, siết hoạt động xây dựng, yêu cầu các khu công nghiệp rà soát phát thải; trong trung và dài hạn Thành phố thúc đẩy lộ trình vùng phát thải thấp, thí điểm hạn chế phương tiện gây ô nhiễm tại vành đai 1, thúc đẩy điện khí hóa xe buýt và taxi theo mục tiêu 2030. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho hay, tốc độ và quy mô các chính sách hiện vẫn chưa tương xứng với mức khẩn cấp của vấn đề.

"Điều quan trọng đầu tiên là tăng cường hoạt động quan trắc và giám sát để có bức tranh đầy đủ về mức độ cũng như nguồn gây ô nhiễm. Cần sớm ứng dụng các công cụ, công nghệ AI trong cảnh báo và dự báo, đây là bước tiến mới trong quản lý môi trường hiện đại.

Tiếp theo là đẩy mạnh giám sát, thanh tra và kiểm tra các nguồn phát thải. Những hoạt động này vốn đã có, nhưng nay phải thực hiện nghiêm và mạnh hơn nhiều. Chúng ta cũng phải đặc biệt quan tâm tới nhóm yếu thế như người già và trẻ nhỏ, những đối tượng chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất từ chất lượng không khí kém.

Tăng cường quản lý liên ngành, liên tỉnh và liên vùng. Hà Nội nằm ở vị trí dễ chịu tác động từ các luồng ô nhiễm bên ngoài, và đó là yếu tố chúng ta không thể tự kiểm soát. Vì thế, việc nâng cao năng lực thực thi của cơ quan quản lý, cùng với một cơ chế phối hợp liên vùng hiệu quả, là điều cần làm ngay" - PGS Hoàng Anh Lê nhấn mạnh.